Erkek için doğum kontrol hapı
Yumurta hücresine ulaşabilmek, sperm için maratonun sadece ilk etabı. Anahtarı yoksa, kapıda kalıyor. Tıp nihayet bu anahtarın ne olduğunu buldu. Ufukta erkek için doğum kontrol hapı görünüyor.
Prezervatif yerine hap mı?
Prezervatif yerine, erkeğin de hapla korunması yönünde umut vaat eden bir yenilik var. Zira fare üzerinde gerçekleştirdikleri deneylerde “tamamen sperme özgü“ bir biyolojik farkı bulan Japon bilim adamları, bu farkı ortadan kaldırarak spermlerin “makul bir süre“ hareketsiz kaldıklarını ve böylece yumurta hücresine giremediklerini gözlemlediler. Alanında büyük prestije sahip “Science“ dergisinde yayınlanan çalışmada, araştırmacılar bu farkın insan spermleri için de geçerli olduğunu, dolayısıyla araştırmanın insan spermlerine uyarlanabilir olduğunu vurguluyorlar.
Sperme kapıyı açan anahtarı
Bugün için ilaçla gebeliğe karşı korunma sadece kadında mümkün. Uzun yıllardır süregelen araştırmalara rağmen, tıp henüz erkek için benzeri bir imkan bulamadı. 2012`de denenmiş olan bir ilaç da beklenen başarıyı gösteremedi. Bu uğurda Osaka Üniversitesi görevlilerinden Haruhiko Miyata idaresinde gerçekleşen son araştırma umut vaat ediyor. Bulgular calcineurin olarak bilinen bir proteinin sperm için anahtar rol oynadığına işaret ediyor. Calcineurin yapısal olarak enzim ve regülatör birimlerinden oluşan bir protein. Bu birimlerin birden fazla eş formu bulunuyor. Araştırmacılar tamamen sperme özgü iki eş formun [calcineurin-gamma (enzim), calcineurin B2 (regülatör)] spermi yumurtaya girdirecek (anahtar) calcineurin olduğunu keşfetti. Zira bu calcineurin türünü oluşturacak eş formları üreten genler (PPP3CC ve PPP3R2) fare spermlerinden uzaklaştırıldığında, hayvanların sağlığı ve cinsel güdüleri normal seyretmesine karşın, spermler anahtara sahip olmadıklarından dolayı yumurta hücresine girmeyi başaramıyor.
Anahtarsız spermler kapıda kalıyor
Araştırma diğer önemli sonuçları da gün yüzüne çıkarıyor. Denek farelerin hepsinde normal miktarda sperm üretimi söz konusu ve spermler dıştan bakıldığında sağlam görünüyor. Buna rağmen, yumurta hücresiyle bir araya getirildiklerinde yumurta hücresini çevreleyen çok tabakalı zar sistemine takılı kalarak hücrenin içine girmeyi başaramıyor. Zira uzaklaştırılan calcineurin`den dolayı, sperm kamçısı yumurta hücresinin bu çok katlı bariyerini aşacak atik bükülme hareketini yapamıyor, böylece sperm hücresi dölleme sürecindeki bu en kritik son adımı atmayı başaramıyor.
Anahtarı ilaçla etkisizleştirme mümkün
Bu gözlemlerden sonra bilim adamları araştırmanın asıl sorusuna eğiliyor: Spermin yumurta hücresini döllemeyi belirleyecek bu atik bükülme hareketi (hiperaktivasyon) acaba ilaç yoluyla engellenebilir mi? Soruya yanıt bulmak için, iki farklı calcineurin bloke edici ilacın sağlıklı (manipüle edilmemiş) farelere olan etkisini iki hafta süreyle takip eden araştırmacıların bulguları şöyle: Calcineurin-bloke edici ilaçların verilmesinden hemen beş gün sonra farelerde kamçıları bükülemeyen spermler ortaya çıkıyor, bu süre içinde fareler kısırlaşıyor, “hatta“ tüp bebek (IVF; İn-Vitro Fertilization) uygulaması bile sonuç vermiyor.
Genel sonuç
Spermdeki calcineurin farede ilaç yoluyla bloke edilebiliyor. İlacın sağladığı blokaj sperm üretimini etkilemediği gibi, aynı zamanda sperm hücresinin genetik yapısında veya diğer hassas kısımlarında herhangi bir değişikliğe yol açmıyor. Ancak, ilacın etki süresi boyunca kamçılarında ortaya çıkan hareket engellenmesinden dolayı spermler yumurtayı döllemeyi başaramıyor. Fakat bu etki ilaç kesildikten bir hafta sonra ortadan kalkıyor ve spermler tamamen normale dönerek yumurtayı tekrar dölleyebiliyor. Bu da spermlerdeki bu etkinin geçici olduğunu gösteriyor.
İnsan spermleri de aynı anahtara sahip
Calcineurin-gamma ve -B2 eş formları insan spermlerinde de bulunuyor. Bu gerçekten yola çıkan Miyata ve çalışma arkadaşları, fare spermlerinde ilaç yoluyla bu calcineurin formlarında sağlanan blokajın insan spermleri için de söz konusu olabileceğini belirterek ekliyor: “Aynı sonuçları insan için de düşünebiliriz. Bunu fare deneylerinde kullandığımız ilaçların insandaki etkileri belirleyecek. Ancak araştırmadan edindiğimiz yeni bilgiler bize, yakında erkekler için de kadının gebeliğine engel olacak ilaç imkanlarının olabileciğini gösteriyor.“
Konuyla ilgili videolar:
Video 1: İnsanda normal sperm hücresi
Video 2: İngilizce sesli/alt yazılı 3D “döllenme“ animasyonu (alt yazı için videonun sağ altına bakınız!)
https://www.youtube.com/watch?v=BFrVmDgh4v4
Dr. Ercan Çalışkan /Düsseldorf
